De kersverse coalitie van de gemeente Katwijk gaat roerige vier jaren tegemoet. Overwerkte ambtenaren, te weinig mensen om het werk aan te kunnen en het vooruitzicht dat er ingrijpende financiële keuzes gemaakt moeten worden. En dan speelt hoofdpijndossier nieuwbouwwijk Valkenhorst ook nog een grote rol. In samenwerking met het Mediafonds van de provincie Zuid-Holland publiceert RTV Katwijk deze weken een driedelige reeks over dit bijzondere woondossier. Met vandaag het laatste deel over Valkenhorst.
Door: Bas Vermond.
Deel 1: Dossier Valkenhorst: Zwarte cijfers, wisselgeld en relatiebemiddeling
Deel 2: Dossier Valkenhorst: Forse risico’s, brandjes blussen en 36% betaalbaar
De gemeente Katwijk kent momenteel weinig financiële problemen. De komende jaren zal daar echter grote verandering in komen. Voor de gemeente staan er een aantal belangrijke beslissingen op de agenda over waar in geïnvesteerd moet worden. Enkele grote zijn de huisvesting van de eigen ambtenaren, de toename van het verkeer én de nieuwbouwwijk Valkenhorst. Deze investeringen samen kosten de gemeente tot 2040 meer dan 600 miljoen euro. Uit een vertrouwelijk document blijkt dat de schattingen zelfs tot 1 miljard euro kunnen oplopen. Een bedrag dat Katwijk niet kan opbrengen. Katwijk investeert elk jaar rond de 25 miljoen euro, het betekent dat Katwijk de komende jaren miljoenen tekort komt.
Een groot pijnpunt hierbij is de nieuwbouwwijk Valkenhorst. Wanneer de nieuwbouwwijk volledig volgens het huidige plan (duurzaam, groen, ruim opgezet etc) wordt gebouwd, kan dit Katwijk de komende jaren in totaal 109 miljoen euro gaan kosten (41 + 68 miljoen euro), zo blijkt uit documenten. Daarnaast moet het bouwproject geen tegenvallers hebben, Katwijk heeft nauwelijks financiële ruimte om dit op te vangen. De schulden van de gemeente zullen in iedere geval de komende jaren fors oplopen, zo blijkt uit de begroting van de gemeente.
Vertrouwelijk document Katwijk:
GOV = Gebiedsontwikkeling Valkenhorst
Dr. Johan de Kruijf is universitair docent bestuurskunde aan de Radboud Universiteit, hij kijkt op van de investeringsambitie van Katwijk: “Jaarlijks 25 miljoen euro uitgeven aan investeringen is fors, er zijn grotere gemeenten die minder investeren. Daarnaast zal het een behoorlijke opgave worden voor Katwijk om de jaarlijkse extra kosten van de investeringen op te vangen. Verder zal er voor de investeringen geleend moeten worden en de schulden van Katwijk zijn al vrij hoog.”
Groeipijn
De Katwijkse bevolking gaat de komende jaren fors groeien, onder andere door de nieuwe bewoners op Valkenhorst. De nieuwe wijk krijgt 5.600 woningen, met circa 12.000 nieuwe inwoners. Die nieuwe bewoners gaan gemeentelijke belastingen betalen en dat is zeer welkom voor de gemeente. Toch ziet Katwijk zelf grote risico’s in de komst van de nieuwbouwwijk. Het woondossier slurpt al jaren veel tijd en energie van de betrokken ambtenaren. De gemeente verwacht dat met de komst van rond de tienduizend nieuwe Katwijkers de druk op de gemeente fors zal toenemen.
De vraag is of de ambtenaren van de gemeente dit aankunnen. Uit eigen onderzoek van de gemeente Katwijk dit jaar onder eigen medewerkers blijkt 68% van de ambtenaren de werkdruk als hoog ervaart. Ruim een kwart (29%) ervaart de werkdruk zelfs dusdanig hoog dat ze er last van hebben. Hier is Katwijk een negatieve uitschieter in, landelijk gezien ligt het percentage van gemeenteambtenaren die last hebben van een te hoge werkdruk op 14%.
Dan is er nog een probleem voor de gemeente. De komende 8 jaar zal bijna een derde van alle Katwijkse ambtenaren met pensioen gaan. Ook is het reguliere verloop onder ambtenaren hoog, waardoor er volgens een intern rapport van Katwijk een ‘onbalans’ ontstaat. Er blijft de komende jaren nog maar een kleine groep ambtenaren achter die langere tijd bij de gemeente werkt en de dossiers goed kent. Met een krappe arbeidsmarkt is het een forse uitdaging voor de gemeente om deze groep uit te breiden of überhaupt weten vast te houden. Geld voor inhuur van externe kennis is er de komende jaren voor de gemeente nauwelijks.
Uurtje factuurtje
Terug naar de nieuwbouwperikelen. De zomer van 2021 is in zicht. De Katwijkse ambtenaren hebben zich een slag in de rondte gewerkt om alles in goede banen te leiden voor Valkenhorst. Volgens de overeenkomst die het Rijksvastgoedbedrijf en Katwijk hebben getekend, vergoedt het Rijksvastgoedbedrijf deze uren, wel met een maximum. Tot verbazing van het Rijksvastgoedbedrijf stuurt wethouder Mostert een rekening voor de vergoeding van 4.700 uur die zijn ambtenaren zouden hebben gemaakt. De rekening is voor de eerste drie maanden van het jaar.
De afspraak was dat er 1.700 uren zouden worden vergoed door het Rijksvastgoedbedrijf, maar Katwijk rekent 3.000 extra uren door. Dat wethouder Mostert hier tussentijds niet voor heeft gewaarschuwd, valt niet goed bij het Rijksvastgoedbedrijf. Zij zijn dan ook niet van plan om alle uren te vergoeden voor Katwijk. Het Rijksvastgoedbedrijf vindt dat de gemeente zelf verantwoordelijk is voor het extra werk, het zouden voornamelijk interne gemeentelijke discussies zijn. Het gevolg is dat de gewerkte uren niet vergoed zullen worden door het Rijksvastgoedbedrijf, een financiële tegenvaller voor Katwijk.
Ondanks de botsing over teveel overuren in de eerste maanden van 2021, herhaalt Katwijk dit weer in de maanden erna. Wederom gaat Katwijk gierend over het aantal uur heen dat het Rijksvastgoedbedrijf moet vergoeden. Met nog zes maanden van het jaar te gaan, is het maximum aantal uur dat Katwijk mag verhalen op het Rijksvastgoedbedrijf volledig verbruikt.
Wie wil de ambassadeur van Valkenhorst worden
De zomer van 2021 is begonnen, maar er is nog steeds geen paal de grond in gegaan. Om financiële ruimte te creëren creëren bij het Rijksvastgoedbedrijf proberen het Rijksvastgoedbedrijf en Katwijk wederom aanspraak te maken op een bijdrage van de overheid. Het Nationaal Groeifonds moet uitkomst bieden. Van belang is dat er een politiek ambassadeur voor Valkenhorst moet worden gevonden. Als een minister het bouwproject omarmt, is de kans groot dat de financiële bijdrage wordt toegekend.
Toenmalige ministers Ollongren van Binnenlandse Zaken, Van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat en Blok van Economische Zaken, ontvangen allen een wervelende brief over de nieuwbouwwijk Valkenhorst. Katwijk en het Rijksvastgoedbedrijf vragen de toenmalige ministers of zij over Valkenhorst in gesprek willen gaan en wellicht het project willen adopteren. Een maand na de brieven- in augustus 2021- hebben alle ministers laten weten de nieuwbouwwijk niet te willen adopteren, zelfs een kopje koffie zit er niet in. Het is wederom niet gelukt om een financiële bijdrage vanuit het Rijk voor elkaar te krijgen. Het Rijksvastgoedbedrijf en Katwijk zijn weer teruggeworpen op elkaar.
Universitair docent De Kruijf vraagt zich af in hoeverre de berekeningen voor Valkenhorst nog kloppen. “De wereld ziet er nu een stuk anders uit dan een aantal jaar geleden toen de afspraken over winstgevendheid van het project zijn vastgesteld. We hebben te maken met fors oplopende inflatie, schaarste van bouwmaterialen en fors strengere milieueisen. Goedkoop bouwen is nauwelijks nog haalbaar, dit geldt voor zowel koop- als huurwoningen. Dit heeft allemaal gevolgen voor de businesscase van het Rijksvastgoedbedrijf én Katwijk.”
Wraak van de wethouder
Wethouder Mostert waagt aan het einde van 2021 een laatste poging om de gemaakte uren van zijn ambtenaren vergoed te krijgen door het Rijksvastgoedbedrijf. Hij biedt het Rijksvastgoedbedrijf aan om het benodigde bestemmingsplan snel in orde te maken. Dit bestemmingsplan heeft het Rijksvastgoedbedrijf nodig om de grond van Valkenhorst te verkopen aan projectontwikkelaars. De wethouder knoopt wel een voorwaarde aan dit aanbod. Voordat het bestemmingsplan wordt vastgesteld door de gemeente, moeten eerst alle extra kosten en uren die gemaakt zijn in 2020 en 2021 worden betaald door het Rijksvastgoedbedrijf.
Het Rijksvastgoedbedrijf is niet gevoelig voor de truc van de wethouder en veegt het aanbod van tafel. Wethouder Mostert neemt vervolgens wraak. Hij laat in een reactie aan het Rijksvastgoedbedrijf weten dat de samenwerking met het Rijksvastgoedbedrijf het afgelopen jaar te veel energie en extra tijd heeft gekost en dat dit niet meer acceptabel is voor Katwijk. Hij deelt het Rijksvastgoedbedrijf mee dat hij pas na de zomer van 2022 het benodigde bestemmingsplan kan laten vaststellen door de nieuwe gemeenteraad. Meer dan een half jaar later dan was afgesproken.
Twee maanden lang neemt het Rijksvastgoedbedrijf de tijd om te reageren op de sanctie van wethouder Mostert. Op 1 februari van dit jaar sturen zij een 9 pagina’s lange brief waarin puntsgewijs het handelen van de gemeente aan de kaak wordt gesteld. Het is een lange opsomming van verwijten aan het adres van wethouder Mostert en zijn Katwijkse ambtenaren. Maar, het Rijksvastgoedbedrijf doet ook een geste. Ze zijn bereid om naast een eerder toegezegd miljoen nog eens 1 miljoen euro bij te dragen aan de herinrichting van de Mient Kooltuin, een gebied naast de toekomstige woonwijk Valkenhorst.
Ook komen zij met een aanbod voor de vergoeding van de door Katwijk gemaakte uren. Het Rijksvastgoedbedrijf wil alle extra uren en kosten tóch betalen, maar wel op één voorwaarde: Het Rijksvastgoedbedrijf betaalt de inmiddels forse openstaande rekening aan Katwijk, maar de gemeente moet dan eerst het bestemmingsplan voor Valkenhorst definitief maken. De machtsmethode van wethouder Mostert komt als een boemerang terug.
De wethouder staat begin 2022 voor een dilemma. Of een financiële strop van niet betaalde uren voor de gemeente nemen of akkoord gaan met het voorstel van het Rijksvastgoedbedrijf. Een weg terug is er niet, beide partijen zijn na jaren hard werken ver gekomen en er is al veel geld gestoken in de voorbereidingen door de gemeente. Uitleggen aan de Katwijkse inwoners dat dit geld niet meer terugkomt en er ook geen betaalbare woonwijk komt, is voor wethouder Mostert een uiterst ongemakkelijk scenario.
De Kruijf: “Katwijk heeft weinig keuze, het is nooit een gelijkwaardig partnerschap met het Rijksvastgoedbedrijf geweest. De opdracht die het Rijksvastgoedbedrijf heeft, sluit niet meer aan bij de woningopdracht die de overheid anno 2022 heeft. De rijksoverheid heeft hier dubbele petten op. Alleen de landelijke politiek kan om een herijking van de financiële taakstelling voor het Rijksvastgoedbedrijf vragen, Katwijk gaat dat niet meer lukken.”
Bezuinigingen in aantocht
En zo ligt het plan voor 5.600 woningen op voormalig vliegbasis Valkenburg op 30 juni a.s. ter goedkeuring bij de gemeenteraad van Katwijk. Bij groen licht van de gemeente, weet wethouder Mostert dat in iedere geval een financiële tegenvaller nog even uitblijft. Ook kan er dan eindelijk gestart kan worden met de bouw van Valkenhorst.
De keerzijde van doorgaan is dat de nieuwbouwwijk niet de gewenste hoeveelheid betaalbare woningen krijgt. Ook het vooruitzicht op een mogelijk miljoenentekort voor de gemeente, zal menig Katwijks raadslid onrustig maken. En dan zijn er ook de overwerkte ambtenaren die de vloedgolf van nieuwe inwoners op zich af zien komen.
De gemeente sorteert in vertrouwelijke documenten al voor op het feit dat de gemeentelijke belastingen zoals de onroerendezaakbelasting (OZB) de komende jaren zullen stijgen en gemeentelijke subsidies en bijdragen zullen dalen. Voor Katwijk breken spannende jaren aan volgens De Kruijf: “Nieuwbouwwijk Valkenhorst brengt financiële risico’s met zich mee. De gemeente moet echt goed gaan bepalen wat voor investeringen en uitgaven ze gaat doen de komende jaren. Katwijk heeft een erg ambitieus programma van wat het wil, de grote uitdaging is om dit financieel allemaal goed op te vangen.”
De drie delen over het dossier Valkenhorst hebben laten zien hoe complex de samenwerking tussen het Rijksvastgoedbedrijf en Katwijk is, met alle (financiële) gevolgen van dien. Zowel het Rijksvastgoedbedrijf als de gemeente Katwijk dienen hun eigen doelstellingen en agenda, dat dit in de praktijk botst is duidelijk geworden. Valkenhorst is een voorbeeldcasus van hoe het mis kan gaan in de samenwerking tussen overheden. Voor Katwijk zal een eventuele politieke oplossing te laat komen en moet het zich voorbereiden op de gevolgen van de toekomstige nieuwbouwwijk Valkenhorst.
